پوسیدگی دندان از شایع‌ترین مشکلات دهان و دندان است که می‌تواند کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهد. این مشکل در تمام افراد و در هر سنی، حتی کودکان و خردسالان می‌تواند رخ دهد و سلامت دندان‌های آنها را تحت تاثیر قرار دهد. پوسیدگی دندان از یک لکه کوچک شروع می‌شود و اگر به موقع درمان نشود به کابوسی دردناک تبدیل می‌شود. در این مقاله، با نگاهی جامع به موضوع پوسیدگی دندان، به بررسی علل، علائم، روش‌های پیشگیری و درمان آن می‌پردازیم.
پوسیدگی دندان چیست؟
پوسیدگی دندان رایج‌ترین مشکل دهان و دندان است؛ اما پوسیدگی دندان چیست و به چه شرایطی گفته می‌شود؟ این مشکل که با عنوان خرابی دندان نیز شناخته می‌شود، یک فرایند تدریجی است که با تجمع پلاک دندانی بر روی سطح دندان‌ها آغاز می‌شود. پلاک دندانی یک لایه چسبنده از باکتری‌ها، بزاق و ذرات غذا است که به دندان‌ها می‌چسبد. وقتی ما غذاهای شیرین یا نشاسته دار مصرف می‌کنیم، باکتری‌های موجود در پلاک، این مواد را تجزیه کرده و اسید تولید می‌کنند. این اسیدها به تدریج مینای دندان، که لایه سخت و محافظ بیرونی دندان است، را تخریب می‌کنند و باعث تضعیف مینای دندان می‌شوند و در نتیجه حفره‌های کوچکی ایجاد خواهد شد.
حال اگر این فرایند متوقف نشود، این حفره‌ها بزرگتر شده و به لایه‌های دندان نفوذ می‌کنند. در این مرحله، پوسیدگی به عاج دندان که لایه زیرین مینا است، می‌رسد. اگر پوسیدگی همچنان درمان نشود، باکتری‌ها از عاج هم فراتر رفته و به مغز دندان (پالپ) که شامل اعصاب و رگ‌های خونی است، نفوذ می‌کنند.
در این مرحله نیاز به درمان‌های پیچیده‌تر مانند درمان ریشه(عصب کشی) وجود دارد. در صورتی که در این مرحله هم درمان صورت نگیرد، عفونت می‌تواند به بافت‌های اطراف گسترش یابد و منجر به آبسه یا از دست دادن دندان شود.
علت پوسیدگی دندان چیست؟
پوسیدگی دندان در هر سنی می‌تواند رخ دهد و مختص دوره خاصی از زندگی نیست. در پوسیدگی دندان عوامل مختلفی تاثیرگذارند که از مهم‌ترین آنها عدم رعایت کامل بهداشت دهان و دندان و رژیم غذایی ناسالم حاوی شیرینی‌جات و کربوهیدرات‌ها می‌باشد. اما این مشکل تنها به این دلایل ایجاد نمی‌شود و موارد دیگری هم درآن تاثیرگذار است.
خشکی دهان یکی از این عوامل است. بزاق دهان باکتری پلاک را از بین می‌برد و مانع رشد و تشکیل اسید توسط آن می‌شود. حال اگر دهان شما دائم خشک باشد، احتمال پوسیدگی دندان نیز بیشتر می‌شود. همچنین مصرف سیگار و بیماری‌های لثه باعث پوسیدگی دندان می‌شود.
نشانه‌های پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان در مراحل اولیه معمولا علامت خاصی ندارد و زمانی علائم ظاهر می‌شوند که پوسیدگی پیشرفت کرده باشد. از مهم‌ترین نشانه‌های پوسیدگی دندان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- شکستن یا ترک خوردن دندان: در صورتی که پوسیدگی دندان عمیق باشد، ممکن است در هنگام جویدن غذا دندان‌ها بشکنند و یا ترک بخورند.
- وجود حفره یا سوراخ قابل مشاهده در دندان: زمانی که پوسیدگی دندان پیشرفت کرده باشد، سوراخ کوچکی در دندان ظاهر می‌شود که قابل دیدن و یا لمس شدن با زبان است.
- درد دندان: از اصلی‌ترین نشانه‌های پوسیدگی، درد دندان است. دندان دردی که در اثر پوسیدگی باشد معمولا در هنگام خواب و یا خوردن غذا است.
- تورم یا التهاب لثه: در برخی موارد پوسیدگی ممکن است به پالپ دندان برسد و باعث التهاب لثه شود.
- بوی بد دهان: بوی نامطبوع دهان دلایل مختلفی دارد که یکی از آنها پوسیدگی دندان است.
- حساسیت دندان به غذاها شیرین یا سرما و گرما: اگر در هنگام خوردن غذا یا نوشیدنی‌های سرد و گرم حساسیت یا دردی در دندان‌ها حس شود، نشانه‌ای از پوسیدگی است.
- خونریزی لثه: از آنجایی که لثه‌ها با وجود پوسیدگی حساس‌تر و ضعیف می‌شوند، دچار خونریزی می‌شوند. بنابراین خونریزی مدام لثه یکی دیگر از علائم پوسیدگی دندان است.
- تغییر رنگ دندان: یکی دیگر از نشانه‌های پوسیدگی دندان، ایجاد لکه سفید، قهوه‌ای یا سیاه روی دندان است. البته توجه داشته باشید گاهی لکه‌ها به دلایل دیگر هم ایجاد می‌شوند، بنابراین برای تشخیص درست علت آن بهتر است به دندانپزشک مراجعه کنید.
- گیر کردن مواد غذایی در دندان: از دیگر نشانه‌های پوسیدگی دندان که می‌توان با آن بروز این مشکل را تشخیص داد، گیر کردن مداوم ذرات ریز غذا بین دندان‌هاست.
انواع پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان را براساس مراحل آن به ۶ کلاس دسته بندی می‌کنند که شامل موارد زیر است:
کلاس یک: پوسیدگی قابل مشاهده سطحی
این پوسیدگی روی سطوح دندانی رخ می‌دهد و دندانپزشک به راحتی آن را می‌بیند. این دسته شامل حفره‌هایی روی سطوح جونده دندان‌های عقب، مانند دندان‌های آسیاب و پره مولر (دندان آسیاب کوچک) و پوسیدگی در دو طرف دندان‌های جلویی می‌شود.
کلاس دو: پوسیدگی سطحی غیر قابل مشاهده
در این مرحله، حفره‌ها روی سطوح بین دندان‌های آسیاب و پره مولر ایجاد می‌شوند و با چشم قابل مشاهده نیستند.
کلاس سه: پوسیدگی بین دندانی
در این مرحله پوسیدگی در سطوح بین دندان‌های جلو رخ می‌دهد اما لبه‌های برش دندان را درگیر نمی‌کند. در این مرحله هم پوسیدگی قابل مشاهده نیست.
کلاس چهار: پوسیدگی تا لبه دندان‌ها
این پوسیدگی در سطوح بین دندان‌های جلویی نیز رخ می‌دهد، اما لبه‌های برش دندان‌ها را نیز درگیر می‌کند. به عبارتی مشابه کلاس ۳ به این شرط که پوسیدگی به نوک دندان رسیده باشد.
کلاس پنج: پوسیدگی تا خط لثه
در این کلاس حفره‌ها در جلو یا پشت دندان‌های جلو یا عقب، نزدیک خط لثه ظاهر می‌شوند.
کلاس شش: پوسیدگی دندانی عمده
این پوسیدگی در سطح بالایی دندان‌ها، چه در لبه‌های انسیزال (۴ دندان قدامی بالا و پایین) و چه در نوک دندان‌های عقبی دیده می‌شود.
درمان پوسیدگی دندان
بسته به میزان و عمق پوسیدگی درمان‌های مختلفی برای برطرف کردن پوسیدگی‌ها وجود دارد. در ادامه به این درمان‌ها خواهیم پرداخت.
فلوراید درمانی
در صورتی که پوسیدگی دندان در مراحل اولیه باشد، فلوراید درمانی یک روش موثر برای درمان آن است. فلوراید یک ماده معدنی است که می‌تواند از بین رفتن مینای دندان را به تاخیر بیندازد و قسمت‌هایی از آن که از بین رفته است را ترمیم کند. خمیردندان‌های ضدپوسیدگی که حاوی فلوراید هستند از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری می‌کنند.
پر کردن دندان خراب
در صورتی که پوسیدگی در سطح یا عمق دندان وجود داشته باشد، دندانپزشک پر کردن دندان را انجام می‌دهد. در این روش، خرابی‌های دندان تمیز می‌شود و حفره‌های ایجاد شده با استفاده از مواد پرکننده مخصوص پر می‌شوند. هدف از ترمیم دندان، جلوگیری از پیشرفت خرابی، تقویت ساختار دندان و بازگشت زیبایی طبیعی دندان می‌باشد.
عصب کشی
اگر پوسیدگی در مراحل اولیه درمان نشود و به عمق دندان برسد، احتمالا نیاز به عصب کشی یا درمان ریشه داشته باشید. طی این روش دندانپزشک بافت عفونی در ریشه دندان را برداشته (بافت نرم شامل عروق عصبی و خونی است) و داخل ریشه را تمیز می‌کند. سپس با مواد پرکننده، دندان عصب کشی را ترمیم می‌کند. در نهایت اگر آسیب زیاد باشد نیاز به روکش دندان نیز وجود دارد.
کشیدن دندان
در شدیدترین موارد، در صورتی که آسیب وارد شده به پالپ برطرف نشود، دندانپزشک احتمالا دندان خراب را می‌کشد.. توجه داشته باشید جای خالی در قوس فکی می‌تواند باعث کج شدن دندان‌ها شود. یکی از روش‌ها برای جایگزینی دندان از دست رفته، ایمپلنت دندان است.
درمان خانگی پوسیدگی دندان
آب نمک
یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای درمان پوسیدگی دندان، استفاده از آب نمک است. آب نمک PH اسیدی دندان را متعادل کرده و باکتری‌هایی که باعث پوسیدگی دندان می‌شود را از بین می‌برد.
استفاده از روغن‌های گیاهی
از روغن‌های گیاهی مانند روغن کنجد، روغن نارگیل و موارد مشابه می‌توان جهت رفع پوسیدگی دندان استفاده کرد. کافی است این روغن‌ها را در دهان به مدت ۲۰ دقیقه چرخاند و سپس به بیرون تف کرد. به نظر می‌رسد این روش می‌تواند در کاهش پلاک‌ها، التهاب لثه و کاهش تعداد باکتری‌های دهان موثر باشد.
جویدن آدامس بدون قند
استفاده از آدامس‌های بدون قند می‌تواند به بازسازی مینای دندان کمک کرده و در نتیجه به‌عنوان یک درمان خانگی برای خرابی دندان در نظر گرفته می‌شود.
پوسیدگی دندان در چه افرادی بیشتر است؟
- افرادی که دخانیاتی مانند سیگار مصرف می‌کنند بیشتر در معرض پوسیدگی دندان هستند، زیرا دود ناشی از سیگار باعث خرابی دندان‌ها می‌شود.
- کودکان و افراد مسن نیز در معرض پوسیدگی دندان هستند. کهولت سن باعث می‌شود دندان‌ها حساس و آسیب‌پذیرتر شوند. همچنین در سنین کودکی نیز این مشکل بسیار رخ می‌دهد.
- بی‌شک افرادی که بهداشت دهان و دندان را رعایت نمی‌کنند و مراجعه منظم به دندانپزشک ندارند، بیشتر دچار پوسیدگی دندان می‌شوند.
- افرادی که از کمبود کلسیم رنج می‌برند نیز به پوسیدگی دندان‌ها دچار می‌شوند.
کمبود چه ویتامین‌هایی باعث پوسیدگی دندان می‌شود؟
رژیم غذایی تاثیر مستقیمی بر سلامت دهان و دندان‌ها دارد و کمبود بعضی از ویتامین‌ها می‌تواند منجر به پوسیدگی دندان شود که در ادامه به برخی از آنها می‌پردازیم.
ویتامین D
ویتامین D به جذب کلسیم و فسفر در بدن کمک می‌کند که این دو ماده معدنی نقش کلیدی در ساختار و استحکام دندان‌ها دارند. کمبود این ویتامین، منجر به کاهش جذب کلسیم شده که در نهایت سبب ضعیف شدن دندان‌ها می‌شود. این ویتامین همچنین در سلامت لثه‌ها نیز نقش دارد. کمبود این ویتامین باعث می‌شود که لثه‌ها ضعیف شده و احتمال بروز بیماری‌های لثه‌ای که خود به پوسیدگی دندان منجر می‌شوند، افزایش یابد.
ویتامین A
ویتامین A به تولید بزاق، که به عنوان یک سد طبیعی برای مقابله با باکتری‌ها و اسیدهای مضر عمل می‌کند، کمک می‌نماید. کمبود این ویتامین منجر به کاهش تولید بزاق و خشکی دهان می‌شود. همانطور که گفته شد خشکی دهان از عوامل موثر در پوسیدگی دندان است.
ویتامین C
لثه‌ها به شدت به وجود کلاژن برای حفظ استحکام و سلامت نیاز دارند. ویتامین C به تولید کلاژن، که پروتئین اصلی در ساختار بافت‌های همبند است، کمک می‌کند. کمبود این ویتامین باعث ضعیف شدن لثه‌ها، تحلیل رفتن آنها و در نهایت قرارگیری بیشتر ریشه های دندان در معرض محیط دهان می‌شود.
ویتامین K
ویتامین K به تولید پروتئین‌هایی که در فرایند معدنی شدن دندان‌ها و تقویت استخوان‌های پیرامون دندان‌ها نقش دارند، کمک می‌کند. کمبود این ویتامین ممکن است باعث تضعیف استخوان‌های فک و دندان‌ها شده و خطر پوسیدگی دندان‌ها را افزایش دهد.
روش‌های جلوگیری از پوسیدگی دندان
از موثرترین روش‌ها برای پیشگیری از پوسیدگی دندان، رعایت بهداشت دهان و دندان است. از همین رو توصیه می‌شود با یک خمیر دندان مناسب به طور مرتب دندان‌های خود را مسواک کنید. کشیدن نخ دندان را هم به هیچ عنوان فراموش نکنید زیرا نخ دندان به تمیز شدن بین دندان‌های شما کمک می‌کند و از تجمع باکتری در این قسمت‌ها جلوگیری می‌کند.
همچنین توصیه می‌شود هر۶ ماه یکبار برای معاینه دندان‌ها به دندانپزشک مراجعه نمایید تا در صورت مشکل در مراحل اولیه شناسایی شود و از پیشرفت آن جلوگیری به عمل آید. از طرفی اگر دندان خراب دارید از درمان آن غافل نشوید، زیرا درمان به‌موقع دندان‌های آسیب‌دیده علاوه بر کاهش میزان هزینه‌ها، از ابتلا به دیگر بیماری‌های دهان و دندان نیز جلوگیری می‌کند. در کنار این موارد، رعایت نکات زیر به شما در جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک می‌کند:
- استفاده از دهانشویه پس از مسواک زدن و نخ دندان کشیدن
- نوشیدن آب کافی
- مصرف میوه‌ها و سبزیجات ترد
- جویدن آدامس بدون قند
- ترک سیگار
- رژیم غذایی سالم و عدم مصرف زیاد شیرینی
- استفاده از سیلانت دندانی
عوارض پوسیدگی دندان
عوارض پوسیدگی دندان در افراد مختلف متفاوت است اما به طور کلی شامل موارد زیر است:
- ایجاد بوی بد دهان
- احتمال از دست دادن دندان پوسیده
- خونریزی لثه
- حساسیت دندان‌ها
- گسترش عفونت به لثه‌ها
- وجود درد ناگهانی و مداوم در دندان‌ها و فک
- ایجاد آبسه و گاهی همرا با تورم و درد
- بروز مشکل در جویدن و هضم غذا
- بروز مشکل در تلفظ و صحبت کردن
توجه داشته باشید بدترین عوارض می‌تواند برای کودکان رخ دهد، زیرا پوسیدگی دندان می‌تواند روی رشد، تغذیه و تکلم آنها تاثیر منفی داشته باشد. علاوه بر این، وجود این پوسیدگی‌ها در دندان‌های شیری کودکان می‌تواند در سلامت لثه‌ها و دندان‌های دائمی آنها نیز تاثیر گذاشته و مشکلاتی را در آینده برای آنها به وجود بیاورد.
جمع بندی
پوسیدگی دندان از رایج‌ترین مشکلات دهان و دندان است که در اثر تجمع پلاک‌ها و تولید اسید از مواد غذایی ایجاد می‌شود. خوشبختانه، پوسیدگی دندان قابل پیشگیری است. با انجام اقدامات ساده و در عین حال موثر مانند مسواک زدن صحیح، کشیدن نخ دندان، داشتن رژیم غذایی سالم و معاینه منظم توسط دندانپزشک می‌توان به شدت ریسک پوسیدگی دندان را کاهش داد. با انجام این موارد در روتین روزانه می‌توان عواقب ناشی از پوسیدگی دندان را به صفر رساند و از سلامت دهان و دندان‌ها لذت برد و با اعتماد به نفس لبخند زد.